Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) - Περιγραφή, Φροντίδα, Χρήση
Ο Κέδρος του Λιβάνου, ο Κέδρος του Θεού, είναι ένα αγέρωχο, περήφανο και επιβλητικό κωνοφόρο δέντρο.
Μήτρα και κοιτίδα του αποτελεί εκείνη η περιοχή της νοτιοανατολικής πλευράς της Μεσογειακής λεκάνης, των Μικρασιάτικων ακτών και της Μέσης Ανατολής που είδε να ανατέλλουνε σπουδαίοι και μεγάλοι πολιτισμοί, οι οποίοι σφράγισαν την πορεία της ανθρωπότητας στον δρόμο της εμβάθυνσης της γνώσης, της κατάκτησης της τεχνικής και της ανάπτυξης της τεχνολογίας.
Όλοι εκείνοι οι μεγάλοι, πράγματι, πολιτισμοί χρησιμοποίησαν τον Κέδρο.
Και τον αντάμειψαν.
Ο Κέδρος του Λιβάνου, ο Κέδρος του Θεού, κόντεψε να αφανισθεί.
Μεγάλης ηλικίας δέντρο Κέδρου του Λιβάνου, στην φυσική οικοθέση του.
Share on print
Τυπωθήτω | Print
Κέδρος Λιβάνου Καταγωγή
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) – Περιγραφή, Φροντίδα, Χρήση
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) - Σύντομη Περιγραφή
Οικογένεια: Pinaceae
Γένος: Cedrus
Βοτανική Ονομασία: Cedrus libani A.Rich
Κοινή Ονομασία: Κέδρος του Λιβάνου, Κέδρος Λιβάνου
Γενικά Χαρακτηριστικά
Διατήρηση Φυλλώματος
Αειθαλές
Μορφή
Κωνοφόρο Δέντρο Πυραμιδοειδούς Κόμης
Υφή Φυλλώματος
Λεπτή
Ρυθμός Ανάπτυξης
Αργός
Περίοδος Άνθησης
Σεπτέμβριος – Νοέμβριος
Περίοδος Καρποφορίας
Φθινόπωρο – Χειμώνας (17-18 μήνες μετά)
Ύψος
25 – 35 m (έως 40 m)
Διάμετρος
10 – 15 m (έως 30 m)
Σχήματα και Χρώματα
Σχήμα Φύλλων
Βελονοειδές
Χρώμα Φυλλώματος
Γλαυκοπράσινο
Χρώμα Φύλλων Φθινόπωρου
Γλαυκοπράσινο
Σχήμα Λουλουδιών
Ίουλοι (Α.), Όρθιοι Κώνοι (Θ.)
Χρώμα Λουλουδιών
Καφεκόκκινο
Σπέρματα
Καφέ, Μεμβρανώδες Πτερύγιο
Φύτευση
Έδαφος: Κάθε τύπος με άριστη αποστράγγιση
Εδαφικό pH: 5-8,2
Πότισμα: Κανονικό
Έκθεση: Ήλιος, Ημισκιά, Σκιά
Αντοχή στις χαμηλές θερμοκρασίες: −26 °C (USDA Hardiness Zone 5b)
Χρήσεις
Μόνο, σε κήπους, πάρκα, πλατείες
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) – Περιγραφή, Φροντίδα, Χρήση
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) - Ετυμολογία
Ετυμολογία του Ονόματος του Γένους
Το όνομα του γένους Cedrus προέρχεται από την Αρχαία Ελληνική λέξη «κέδρος». Και ασφαλώς αυτό θα μπορούσε να είναι μια καλή, μια εξόχως ενδιαφέρουσα αρχή για την ετυμολόγηση της λέξης εάν γνωρίζαμε κιόλας τι ακριβώς σημαίνει.
Ατυχώς – μέχρι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές – η ετυμολόγηση της λέξης «κέδρος» παραμένει αβέβαιη ή ένας ακόμα γρίφος τον οποίον καλούνται να λύσουν οι γλωσσολόγοι.
Το πιθανότερο είναι πως έχει Φοινικική / Πρωτο-Σημιτική ρίζα αφού η Αραβική λέξη kedre σημαίνει «δύναμη, ισχύς», περιγράφοντας αρκετά ικανοποιητικά τον Κέδρο.
Ετυμολογία του Ονόματος του Είδους
Για ανέλπιστα καλή μας τύχη, το Νεολατινικό όνομα του είδους libani είναι πλήρως ετυμολογημένο: σημαίνει «αυτό που κατάγεται από τον Λίβανο», ο οποίος «Λίβανος» προέρχεται από την Φοινικική / Πρωτο-Σημιτική λέξη «laban» που σημαίνει «άσπρος».
Είναι περίπου ευνόητο, πως εάν δεν αναφέρεται στο χιονισμένο Όρος του Λιβάνου, τότε ετούτη η ετυμολόγηση – εντελώς μεταξύ μας – είναι για τα γλωσσολογικά πανηγύρια.
Αντιθέτως, εάν αναφέρεται και στο λευκό χρώμα που βγάζει καιόμενη η ρητίνη του κωνοφόρου, τότε εντάξει, οφείλουμε να παραδεχθούμε πως οι γλωσσολόγοι και αυτήν την φορά ευστόχησαν.
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) – Περιγραφή, Φροντίδα, Χρήση
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) - Καταγωγή & Προσδόκιμο Ζωής
Καταγωγή
Ο Κέδρος του Λιβάνου κατάγεται – όσο κι αν φαίνεται περίεργο – από τον Λίβανο καθώς και από τις γειτονικές περιοχές της Συρίας και της Κιλικίας, στην σημερινή Τουρκία στο όρος Ταύρος, ενώ δύο ολιγάριθμοι πληθυσμοί του ανεβρίσκονται και στα βουνά που γετνιάζουν με τον Εύξεινο Πόντο.
Είναι κατά βάση ορεσίβιο κωνοφόρο αφού φυσικοί πληθυσμοί του απαντώνται σε υψόμετρο από 800 έως 2100 m. Ωστόσο πληθυσμοί του εντοπίζονται και σε χαμηλότερα (μέχρι 500 m) αλλά και σε υψηλότερα υψόμετρα (μέχρι τα 3000 m).
Προσδόκιμο Ζωής
Ο Κέδρος του Λιβάνου, χάρις στον καθαρό αέρα των βουνών, ζει από 150 έως 300 χρόνια. Δεν αποτελούν εξαίρεση ωστόσο και οι καταγεγραμμένες περιπτώσεις δέντρων Κέδρου του Λιβάνου ηλικίας 1000 χρόνων.
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) – Περιγραφή, Φροντίδα, Χρήση
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) - Μορφολογικά Στοιχεία
Ο Κέδρος του Λιβάνου είναι μεγάλου μεγέθους και όρθιας εμφάνισης κωνοφόρο, που αναπτύσσει έναν κορμό, ο οποίος απολήγει σε σχεδόν οριζόντιας κατεύθυνσης βραχίονες. Τα κατώτερα κλαδιά, πολλές φορές ακουμπούν στο έδαφος.
Η κόμη του κωνοφόρου έχει σχήμα αρχικά πυραμίδας το οποίο με την πάροδο του χρόνου
γίνεται ανοικτό ομπρελοειδές. Σε γενικές γραμμές η κόμη είναι συμμετρική με ακανόνιστο περίγραμμα.
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) – Περιγραφή, Φροντίδα, Χρήση
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) - Βοτανική Περιγραφή
Κορμός
Ο κορμός του Κέδρου του Λιβάνου, είναι πολύ ισχυρός και μεγάλης διαμέτρου, που συχνά φτάνει – αν δεν ξεπερνά – τα 2,50 m. Η περίμετρος του κορμού κάποιες φορές είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή αφού μπορεί να φθάσει έως και τα 14 m.
Ο φλοιός έχει γκριζωπό καφετί χρώμα και είναι αρχικά λείος. Έπειτα,μεγαλώνοντας το κωνοφόρο, γίνεται τραχύς σχηματίζοντας αυλακώσεις και το χρώμα του γίνεται σκουρότερο.
Βλαστοί
Όπως συμβαίνει με όλα τα είδη των Κέδρων, έτσι και ο Κέδρος του Λιβάνου έχει δύο ειδών βλαστούς:
- Μακρείς (Μακροκλάδια)
- Κοντούς (Βραχυκλάδια)
Οι νεότεροι βλαστοί του κωνοφόρου έχουν ανοικτό καφετί – γκρίζο χρώμα, το οποίο στα παλαιότερα κλαδιά γίνεται γκριζωπό – καφετί.
Φύλλα
Τα φύλλα του Κέδρου του Λιβάνου έχουν βελονοειδές σχήμα και είναι τετραγωνικής διατομής. Φέρονται σε δέσμες των 20 έως 40 πάνω σε κοντούς βλαστούς ενώ στα μακροκλάδια κατά μόνας. Τόσο στα βραχυκλάδια όσο και στους μακρείς βλαστούς διατάσσονται σπειροειδώς.
Το χρώμα τους είναι μπλεδίζον πράσινο ενώ το μέγεθός τους κυμαίνεται από 0,5 έως 3 cm σε μήκος και 0,8-1 mm σε πλάτος. Χαρακτηριστικό είναι πως όταν πέφτουν στο έδαφος δεν
διασπώνται για αρκετά χρόνια.
Κώνοι
Τα άνθη βρίσκονται στο ίδιο δέντρο – είναι δηλαδή μόνοικο είδος – αλλά σε ξεχωριστές θέσεις τα αρσενικά από τα θηλυκά.
Τα αρσενικά σχηματίζουν καφεκόκκινου χρώματος όρθιους ίουλους και τα θηλυκά επίσης όρθιους, κυλινδρικού σχήματος και γκριζωπού-καφέ χρώματος κώνους των οποίων το μήκος κυμαίνεται μεταξύ 8 και 12 cm και η διάμετρός τους μεταξύ 3 έως 6 cm.
Επικονίαση
Η επικονίαση πραγματοποιείται με τον άνεμο.
Σπέρματα
Τα σπέρματα, τα οποία χρειάζονται περίπου ενάμιση χρόνο για να ωριμάσουν είναι πτεροειδούς σχήματος, με μεμβρανώδες πτερύγιο και έχουν καφέ χρώμα. Οι διαστάσεις τους είναι 10 έως 14 mm σε μήκος και 4 έως 6 mm σε πλάτος. Τα σπέρματα έχουν φυτρωτική ικανότητα, περίπου 60 με 85 %.
Ο Κέδρος του Λιβάνου εισέρχεται στην αναπαραγωγική φάση μετά την ηλικία των 25 με 30 ετών.
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) – Περιγραφή, Φροντίδα, Χρήση
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) - Κλίμα & Έδαφος
Θερμοκρασία
Οι Κέδροι του Λιβάνου είναι φυτά προσαρμοστικά και ανθεκτικά τόσο στο κρύο όσο και στην ζέστη. Οι ελάχιστες θερμοκρασίες, που αποτελούν το κατώτερο όριο αντοχής τους, κυμαίνονται μεταξύ -23 και –26 °C.
Βέβαια πλήρως εγκατεστημένοι Κέδροι, στις φυσικές οικοθέσεις τους, αντέχουν ελάχιστες θερμοκρασίες μέχρι τους –35 °C. Αυτές οι επιδόσεις, αναγορεύουν τον Κέδρο του Λιβάνου στο πιό ανθεκτικό στο ψύχος είδος από τα τέσσερα του γένους.
Με τις υψηλές θερμοκρασίες η συμπεριφορά του Κέδρου είναι εξαιρετική. Πράγματι, θερμοκρασίες που συχνά ξεπερνούν τους 40 °C δεν έχουν καμιά αρνητική επίδραση στο φυτό.
Έδαφος και pH
Σε σχέση με το έδαφος, ο Κέδρος του Λιβάνου μπορεί να φυτευθεί σε όλους σχεδόν τους εδαφικούς τύπους αρκεί να διαθέτουν άριστη αποστράγγιση.
Ως προς το pH αναπτύσσεται σε μεγάλο εύρος τιμών, οι οποίες κυμαίνονται μεταξύ 5 και 8,2, αν και προτιμά τα ελαφρώς όξινα έως ελαφρώς αλκαλικής αντίδρασης εδάφη με τιμές που κυμαίνονται μεταξύ 6,6 με 8,2.
Έκθεση
Οι Κέδροι του Λιβάνου εγκαθίστανται σε θέσεις πλήρους έκθεσης στον ήλιο. Βέβαια, τα νεαρά δενδρύλλια μπορούν να αναπτυχθούν και σε συνθήκες μερικής σκίασης ωστόσο μεγαλώνοντας θα πρέπει να έχει ληφθεί πρόνοια ώστε να μπορούν να δέχονται απευθείας το ηλιακό φως.
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) – Περιγραφή, Φροντίδα, Χρήση
- ΑΡΘΡΑ ΖΙΖΑΝΙΑ
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) - Εχθροί & Ασθένειες
Στην πράξη το δέντρο δεν αντιμετωπίζει προβλήματα από εχθρούς και ασθένειες. Εντούτοις, κάποιες φορές, το έντομο Λυμάντρια (Lymantria dispar) μπορεί να προσβάλλει το φυτό ενώ από μύκητες αναφέρονται ο Diplodia pinea και ο βασιδιομύκητας Armillaria mellea.
Εχθροί
Αμέσως πιο κάτω καταγράφονται οι σημαντικότεροι εχθροί του Cedrus libani.
Διάφορα Έντομα
- Acleris undulana
- Cephalcia tannourinensis
- Dasineura cedri
- Dichelia cedricola
- Epinotia cedricida
- Lymantria dispar (Λυμάντρια)
- Megastigmus schimitscheki
- Orthotomicus erosus
- Phloeosinus cedri
- Thaumetopoea pityocampa
Αφίδες
- Cinara laportei – συν. Cedrobium lapportei (Καφέ Αφίδα του Κέδρου)
- Cinara cedri(Αφίδα των Κέδρων)
Κοκκοειδή
- Ceroplastes floridensis
- Dynaspidiotus jaapi
- Phenacoccus arambourgi
Με την έγκαιρη χρήση των κατάλληλων εντομοκτόνων η αντιμετώπισή τους είναι από ικανοποιητική έως δύσκολη.
Ασθένειες
Μετά τους εχθρούς ακολουθεί η καταγραφή των ασθενειών.
Μύκητες
- Armillaria mellea
- Botrytis cinerea (Βοτρύτης της Αμπέλου)
- Diplodia pinea
- Herpotrichia juniperi
- Phytophthora syringae (Φυτόφθορα)
- Sirococcus tsugae
Με την έγκαιρη χρήση των κατάλληλων μυκητοκτόνων η αντιμετώπιση τους είναι ικανοποιητική, ενώ για τον Armillaria mellea μόνο προληπτικού χαρακτήρα επεμβάσεις μπορεί να γίνουν – ειδάλλως δεν αντιμετωπίζεται.
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) – Περιγραφή, Φροντίδα, Χρήση
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) - Τοξικότητα & Αλλεργιογόνος Δράση
Τοξικότητα
Ο Κέδρος του Λιβάνου δεν είναι τοξικός για τους ανθρώπους ή τα κατοικίδια. Ωστόσο, η επαφή με τα χέρια του ξύλου του φυτού, είναι δυνατόν να προκαλέσει ερεθισμό στο δέρμα, σε άτομα με ευαισθησία.
Αλλεργιογόνος Δράση
Σε άτομα με ευαισθησία, η έκθεση σε περιβάλλον σκόνης από ξύλο Κέδρου του Λιβάνου μπορεί να προκαλέσει ασθματικές και αναπνευστικές διαταραχές, καθώς και καταρροή.
Αντιθέτως, για την έκθεση στην γύρη του φυτού, δεν υπάρχουν στοιχεία που να το συνδέουν με αλλεργικές αντιδράσεις.
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) – Περιγραφή, Φροντίδα, Χρήση
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) - Ταξινόμηση & Ποικιλίες
Ταξινόμηση
Για το ταξινομικό σχήμα του Κέδρου του Λιβάνου, παραπέμπεται ασμένως ο ακαταπόνητος αναγνώστης της ‘Καλλιέργειας’, στο άρθρο το σχετικό με το Γένος Κέδρος.
Ποικιλίες
Ο Κέδρος του Λιβάνου είναι ένα ευρύτατα διαδεδομένο είδος, χάρις στην πολλή μεγάλη προσαρμοστικότητά του αλλά και στην επιβλητική και μεγαλόπρεπη εμφάνισή του.
Παρόλα αυτά, σχετικά λίγες ποικιλίες του είδους έχουν δημιουργηθεί, που ωστόσο προσφέρουν μιαν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα γκάμα μορφών και χρωμάτων.
Μερικές από αυτές είναι:
- Cedrus libani ‘Glauca’
- Cedrus libani ‘Pendula’
- Cedrus libani ’Glauca Pendula’
- Cedrus libani ‘Atlantica Aurea’
- Cedrus libani ‘Aurea Prostrata’
- Cedrus libani ‘Beacon Hill’
- Cedrus libani ‘Home Park’
Κάποια στιγμή, στο λίαν ορατό και αδήλως προβλέψιμο μέλλον, ο πάντοτε υπομονετικός αναγνώστης της ‘Καλλιέργειας’, ας αναμένει ένα ξεχωριστό αφιέρωμα σχετικά με τις ποικιλίες του Κέδρου του Λιβάνου.
… Ή εν πάση περιπτώσει ας αναμένει ένα οποιοδήποτε αφιέρωμα και τάμα.
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) – Περιγραφή, Φροντίδα, Χρήση
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) - Φροντίδα
Η φύτευση και καλλιέργεια των Κέδρων του Λιβάνου στον κήπο και στο τοπίο δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες. Σε μεγάλο βαθμό οι απαιτούμενες φροντίδες για τα δέντρα, θα μπορούσε να ειπωθεί, πως εξαντλούνται στην λίπανση και άρδευσή τους.
Λίπανση
Η λίπανση των Κέδρων του Λιβάνου πραγματοποιείται από τα τέλη του χειμώνα μέχρι τα τέλη της άνοιξης. Γίνεται χρήση ενός πλήρους λιπάσματος που περιέχει τα κύρια στοιχεία N-P-K σε αναλογία 1: 1: 1 (20-20-20) ή 1:0,5:1. Η χορήγηση γίνεται είτε άπαξ, εφόσον είναι ελεγχόμενης αποδέσμευσης, είτε σε 3 δόσεις με συχνότητα 1 ανά μήνα.
Η ποσότητα χορήγησης καθορίζεται από την ηλικία του κωνοφόρου και από τις ιδιαίτερες εδαφοκλιματικές συνθήκες.
Ενδεικτικά αναφέρεται πως μπορεί να δοθεί στα ενήλικα δέντρα του Κέδρου του Λιβάνου, ποσότητα 150 έως 250 gr λιπάσματος ανά δέντρο και έτος.
Επίσης η εφαρμογή διαφυλλικά κατά τα μέσα του Μαρτίου σκευάσματος ιχνοστοιχείων καθώς και η προσθήκη χηλικού σιδήρου όπως και μαγνησίου θα αποβεί επωφελής για το κωνοφόρο δέντρο. Μετά το τέλος της Άνοιξης δεν γίνεται καμία άλλη εφαρμογή λίπανσης.
Άρδευση
Στις φυσικές οικοθέσεις του, ο Κέδρος του Λιβάνου αναπτύσσεται σε περιβάλλοντα με μέσο ετήσιο ύψος βροχής μεταξύ 600 έως και 1.500 mm. Ωστόσο μπορεί, εφόσον εγκατασταθεί, να αντεπεξέλθει χωρίς πρόβλημα μακρές περιόδους ξηρασίας.
Βέβαια, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα είδη και ποικιλίες των Κέδρων, όταν καλλιεργείται για καλλωπιστικούς σκοπούς, το κανονικό πότισμα ευνοεί την αρτιότερη ανάπτυξη του δέντρου.
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) – Περιγραφή, Φροντίδα, Χρήση
Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) - Κακοποίηση & Χρήση
Κακοποίηση
Μια άλλης κλίμακας φροντίδα λαμβάνει τώρα ο Κέδρος του Λιβάνου έπειτα από την συστηματική κακοποίησή του.
Ποια κακοποίηση;
Αυτής που ανέδειξε τον Κέδρο του Λιβάνου σε προνομιούχο πεδίο επίδειξης της ασύνετης, αλόγιστης και μη-ορθολογικής χρήσης των δέντρων για την ικανοποίηση των αναγκών, πραγματικών και φαντασιακών, των ανθρώπινων κοινωνιών.
Συνέπεια της υπερεκμετάλλευσης δεν μπορούσε να είναι τίποτε άλλο, πέρα από το γεγονός πως οι Κέδροι του Λιβάνου κυριολεκτικά αποδεκατίστηκαν και τα δάση των Κέδρων σε πολλές περιοχές συρρικνώθηκαν ή/και εξαφανίσθηκαν – καταγράφοντας ακόμα ένα επίτευγμα της συμπόρευσης της ανθρώπινης απληστίας με την εξίσου ανθρώπινη απέραντη βλακεία.
Οι μαζικές φυτεύσεις που πραγματοποιούνται τις τελευταίες δεκαετίες στην Τουρκία και στον Λίβανο επιχειρούν να αποκαταστήσουν ή/και να επανασυστήσουν – τουλάχιστον κατά ένα μέρος – τα κάποτε εκτεταμένα Κέδρινα δάση.
Χρήσεις
Ο Κέδρος του Λιβάνου έχει εθνοβοτανική και φαρμακευτική αξία ενώ το αρωματικό ξύλο του χρησιμοποιείται στην κατασκευαστική βιομηχανία, στην ξυλουργική καθώς και στην οργανοποιία.
Επίσης, όπως ελέχθη και παραπάνω, το δέντρο μπορεί να καλλιεργηθεί χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία, και πράγματι καλλιεργείται ευρέως για καλλωπιστικούς σκοπούς αξιοποιούμενο τόσο στην κηποτεχνία όσο και στην αρχιτεκτονική τοπίου.
Παραπομπές
Ο μεγάλος μη-Λιβανέζος καλλιτέχνης Boubacar Traoré, από το Μάλι παρουσιάζει τις παραπομπές του άρθρου που φέρει τον μη-Λιβανέζικο τίτλο Κέδρος του Λιβάνου (Cedrus libani) – Περιγραφή, Φροντίδα, Χρήση, με το μη-Λιβανέζικο τραγούδι Baba Drame.
Αναπαραγωγή Βίντεο
Βιβλιογραφία
- Chaney, W. (1993). Cedrus libani, Cedar of Lebanon. Arbor Age, 13(1), 26–27.
- Dirr, M. A. (2017). Dirr’s Encyclopedia of Trees and Shrubs. Portland: Timber Press.
- Dirr, M. A., & Heuser, C. W. (2011). The Reference Manual of Woody Plant Propagation: From Seed to Tissue Culture: A Practical Working Guide to the Propagation of Over 1100 Species, Varieties, and Cultivars. Portland: Timber Press.
- Sabatier, S., Baradat, P., & Barthelemy, D. (2003). Intra- and Interspecific Variations of Polycyclism in Young Trees of Cedrus atlantica (Endl.) Manetti ex. Carrière and Cedrus libani A. Rich (Pinaceae). Annals of Forest Science, 60(1), 19-29.
Εξωτερικοί Σύνδεσμοι
- Κέδρος του Λιβάνου: University of Illinois, UI Plants
- Cedrus libani: Virginia Tech Dendrology
Κοινοποίηση
Η χρήση του υλικού, όπου δεν αναφέρονται ή υπονοούνται δικαιώματα τρίτων (όπως π.χ. των φωτογραφιών ή των οπτικοακουστικών αρχείων – με την εξαίρεση βέβαια όσων ανήκουν στην «Καλλιέργεια»), είναι απολύτως ελεύθερη. Η διάδοση του, ενδεχομένως, χρήσιμη.
- Πλοήγηση
ΦΡΕΣΚΑ ΑΡΘΡΑ
