Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) - Περιγραφή και Χρήση
Ο Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) καταλαμβάνει μιαν περίοπτη θέση στην παγκόσμια αγροτική ιστορία, αποτελώντας ταυτόχρονα μια σημαντική οικονομικά καλλιέργεια.
Χρησιμοποιείται με ποικίλους τρόπους – στο παρελθόν υπήρξε η βασική πηγή παραγωγής καουτσούκ – αλλά εδώ, σε αυτό το άρθρο, θα ασχοληθούμε μόνο με την καλλωπιστική πλευρά του.
Τις άλλες πλευρές θα τις καλύψουμε εν καιρώ, σε πλήθος μοναδικών και ειδικών αφιερωμάτων – εφόσον έχουμε υγεία και χρόνο.
Και για τα δύο τελευταία η δέσμευση της συντακτικής ομάδας της ‘Καλλιέργειας’ είναι απόλυτη, για τα δε αφιερώματα, παραπέμπουμε απλώς στην καταξιωμένη πια γνωστή μας (α)συνέπεια.
Φίκος ο Ελαστικοφόρος Καταγωγή
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) – Περιγραφή και Χρήση
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) - Σύντομη Περιγραφή
Βοτανική ονομασία
Ficus elastica Roxb. ex Hornem. (Φίκος ο ελαστικοφόρος)
Κοινή ονομασία
Φίκος Ελάστικα, Φίκος Ελαστικός, Καουτσουκόδενδρο, Ελαστικοφόρος Φίκος
Γενικά χαρακτηριστικά
Τύπος φυλλώματος: Αειθαλές
Μορφή: Δέντρο
Υφή φυλλώματος: Αδρή
Ύψος: 15-23 m
Ύψος ως φυτό εσωτερικού χώρου: 0,90-3 m
Διάμετρος: 10-15 m
Ρυθμός ανάπτυξης (Τροπικούς): Γρήγορος
Ρυθμός ανάπτυξης ως φυτό εσωτερικού χώρου: Μέσος
Περίοδος άνθισης (Τροπικούς): Σποραδικά όλο το έτος
Περίοδος καρποφορίας: Σποραδικά όλο το έτος
Σχήματα και χρώματα
Φλοιός: Απαλό Γκρι
Φύλλα: Επιμήκη έως ελλειψοειδή
Χρώμα φυλλώματος: Πράσινο
Χρώμα φύλλων το φθινόπωρο: Πράσινο
Σχήμα λουλουδιών: Συκόνιο
Χρώμα λουλουδιών: Πράσινο
Καρπός: Σύκο – Αχαίνιο
Φύτευση
Τύπος εδάφους: Άριστης αποστράγγισης, αμμώδες, πηλώδες
Εδαφικό pH: 5-8,3
Πότισμα: Μέτριο
Έκθεση: Ήλιος, Ημισκιά
Αντοχή στις χαμηλές θερμοκρασίες: 1,7 °C
Χρήσεις
Μόνο, σε αστικές φυτεύσεις, σε πάρκα, σε κήπους, ως μπονσάι καθώς και σε γλάστρες και ζαρντινιέρες εσωτερικών και εξωτερικών χώρων
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) – Περιγραφή και Χρήση
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) - Ετυμολογία
Ετυμολογία του ονόματος του γένους: Για την ετυμολογία του ονόματος του γένους προτρέπουμε τον γεμάτο κατανόηση αναγνώστη να πατήσει ΕΔΩ και μεταφερόμενος στον Φίκο Λυράτα, να βρει όχι χαμένα αντικείμενα και τα τοιαύτα αλλά πλήρη ερμηνεία.
Ετυμολογία του ονόματος του είδους: Το όνομα του είδους elastica είναι η Νεολατινική εκδοχή των Αρχαίων Ελληνικών λέξεων ‘ἐλαστής, ἐλαστός’ που παράγονται από τις επίσης Αρχαιοελληνικές ‘ἐλαύνειν, ἐλαύνω’. Αυτές με την σειρά τους προέρχονται από την Ινδοευρωπαϊκή *h₁el- η οποία σημαίνει ‘οδηγώ, κινούμαι και πηγαίνω’. Το ‘ἐλαστός’
αποτελεί μιαν άλλη μορφή του επιθέτου ‘ἐλατός’, που ερμηνεύεται ως αυτό ‘που αν του ασκηθεί δύναμη αλλάζει το σχήμα και την μορφή του χωρίς να σπάσει’. Δηλαδή με άλλα λόγια, η λέξη elastica αποδίδει εύστοχα την δυνατότητα του οπού (καουτσούκ) του φυτού, από τον οποίο μπορούν να παραχθούν ελαστικά αυτοκινήτων, λάστιχα και άλλα παρεμφερή προϊόντα.
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) – Περιγραφή και Χρήση
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) - Καταγωγή & Προσδόκιμο Ζωής
Καταγωγή: Η Ινδική υποήπειρος και η Νοτιοανατολική Ασία αποτελούν τον καταγωγικό τόπο του Φίκου Ελάστικα. Πιο συγκεκριμένα, ως χώρες καταγωγής του θεωρούνται η Βόρεια Ινδία, το Μπουτάν, το Νεπάλ, η Μιανμάρ (πρώην Βιρμανία), η Μαλαισία καθώς και η Ινδονησία. Εκεί απαντάται σε ποικίλα περιβάλλοντα των τροπικών, όπως πυκνά δάση βροχής ή/και αραιές δασικές καθώς και θαμνώδεις εκτάσεις. Στις φυσικές οικοθέσεις του, η μέση μηνιαία κατώτερη θερμοκρασία ανέρχεται στους 0 °C, η μέση ανώτερη ανέρχεται στους 30 °C, ενώ το μέσο ετήσιο ύψος βροχής κυμαίνεται μεταξύ 1000 και 2000 mm.
Προσδόκιμο Ζωής: Ο Φίκος Ελάστικα ως καλλωπιστικό φυτό ζει από 25 έως 50 χρόνια. Όταν αυτοφύεται στις τροπικές περιοχές του πλανήτη μπορεί να φθάσει μέχρι και την ηλικία των 200 ετών – καθόλου κακή επίδοση.
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) – Περιγραφή και Χρήση
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) - Μορφολογικά Στοιχεία
Ο Ελαστικοφόρος Φίκος είναι αειθαλές δέντρο γρήγορου ρυθμού και μεγάλης ανάπτυξης, όταν βρίσκεται σε φυσική κατάσταση, έχοντας ύψος που συχνά ξεπερνά και τα 25 m. Όταν καλλιεργείται, ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης είναι μέσος ενώ δεν ξεπερνά σε ύψος τα 15 m.
Αποτελείται από πολλούς κορμούς και από κόμη σφαιρικού ή ημισφαιρικού σχήματος, η οποία είναι συμμετρική με ακανόνιστο περίγραμμα. Το φύλλωμά του είναι πολύ πυκνό, έχει αδρή υφή και όρθια ή απλωτή εμφάνιση. Ως φυτό εσωτερικού χώρου αποκτά σημαντικά μικρότερες διαστάσεις και παρουσιάζει κυρίως όρθια εμφάνιση.
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) – Περιγραφή και Χρήση
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) - Βοτανική Περιγραφή
Ρίζα: Ο Φίκος Ελάστικα συμπεριφέρεται τις περισσότερες φορές ως τυπικό επίφυτο. Φυτρώνει στα κλαδιά διαφόρων τροπικών δέντρων και αναπτύσσει εναέριες βλαστογενείς ρίζες, οι οποίες με το πέρασμα του χρόνου κορμοποιούνται, πνίγοντας το δέντρο ξενιστή. Στην καλλιέργεια, αναπτύσσει συχνά εκτεταμένο επιφανειακό ριζικό σύστημα.
Κορμός: Σε φυσική κατάσταση έχει πολλούς κορμούς και φλοιό λείο, απαλού σταχτί γκριζωπού χρώματος.
Βλαστοί: Συνήθως είναι γερτοί και παχείς, ελαφρώς απολεπισμένοι έχοντας αρχικά πρασινωπό καφετί χρώμα το οποίο όταν ωριμάσουν γίνεται πρασινωπό γκρι.
Φύλλα: Τα φύλλα του ελαστικοφόρου Φίκου είναι μεγάλα, απλά και δερματώδη, ωραίου έντονου πράσινου χρώματος. Είναι σχετικά παχιά, απολήγουν σε οξύληκτη κορυφή και έχουν ωοειδή βάση. Το σχήμα τους είναι επίμηκες, ωοειδές ή ελλειψοειδές, διατάσσονται κυρίως κατ’ εναλλαγήν, ενώ το μήκος τους κυμαίνεται μεταξύ 8 έως 30 cm το δε πλάτος τους μεταξύ 5 και 15 cm. Ο μίσχος τους είναι δερματώδης και έχει μήκος 2,5 έως 5 cm.
Άνθη: Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα, φέρονται εντός μασχαλιαίας ταξιανθικής ανθοδόχης και έχουν κρεμώδες λευκό χρώμα. Τα άρρενα αποτελούνται από 4 σέπαλα ωοειδούς σχήματος και φέρουν μονήρη στήμονα με ωοειδή ανθήρα. Τα θήλεα αποτελούνται από 4 σέπαλα ωοειδούς σχήματος και φέρουν μακρύ στύλο με ευμεγέθες στίγμα.
Επικονίαση: Ο Ελαστικοφόρος Φίκος επικονιάζεται αποκλειστικά από την σφήκα Blastophaga clavigera Mayr, 1885 – συνώνυμο Pleistodontes claviger (Mayr, 1885) .
Καρπός: Ο καρπός του ελαστικοφόρου Φίκου βρίσκεται εντός της ιδιαίτερης ταξικαρπίας όλων των Φίκων, του συκονίου και είναι ωοειδές αχαίνιο. Σε κάθε γόνατο σχηματίζονται δύο συκόνια αντωοειδούς σχήματος – μήκους 1 έως 2 cm και πάχους 0,5 έως 0,8 cm – τα οποία όταν ωριμάσουν έχουν κόκκινο χρώμα.
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) – Περιγραφή και Χρήση
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) - Κλίμα και Έδαφος
Θερμοκρασία: Ο Φίκος Ελάστικα, ως φυτό των τροπικών περιοχών του πλανήτη, δεν αντέχει την έκθεση στο κρύο. Οι ελάχιστες θερμοκρασίες, που αποτελούν και το κατώτερο όριο αντοχής του, κυμαίνονται μεταξύ 4 και 1,7 °C.
Με τις υψηλές θερμοκρασίες η συμπεριφορά του ελαστικοφόρου Φίκου είναι εξαιρετική καθώς δεν αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα.
Έδαφος και pH: Ο Ελαστικοφόρος Φίκος αναπτύσσεται σε ποικίλους εδαφικούς τύπους – εξαιρουμένων των αργιλωδών εδαφών – υπό τον όρο να στραγγίζουν καλά αλλά ταυτοχρόνως να συγκρατούν την απαραίτητη υγρασία. Παρόλα αυτά, οι καλά εγκατεστημένοι ελαστικοφόροι Φίκοι παρουσιάζουν υψηλή αντοχή στην ξηρασία.
Ως προς το pH αναπτύσσεται σε ένα εξαιρετικά μεγάλο εύρος τιμών, το οποίο κυμαίνεται μεταξύ 5 και 8,3, ωστόσο ευδοκιμεί στα ελαφρώς όξινα εδάφη με τιμές που κυμαίνονται από 6 μέχρι και 6,5.
Έκθεση: Ο Φίκος Ελάστικα μπορεί να φυτευθεί ή να τοποθετηθεί τόσο σε θέσεις πλήρους έκθεσης στον ήλιο όσο και σε ημισκιερές. Όταν όμως καλλιεργείται ως φυτό εσωτερικού χώρου συνιστάται να τοποθετείται πάντοτε σε θέσεις εξαιρετικά φωτεινές.
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) – Περιγραφή και Χρήση
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) - Φυτοπροστασία
Ο Φίκος Ελάστικα δεν αντιμετωπίζει συχνά σοβαρά προβλήματα από εχθρούς ή ασθένειες, αλλά όπως συμβαίνει με τα περισσότερα φυτά του γένους, ορισμένα παράσιτα έχουν τις αντιρρήσεις τους πάνω σε αυτό το θέμα.
Εχθροί: Στους εχθρούς του ελαστικοφόρου Φίκου συμπεριλαμβάνονται, τα Κοκκοειδή, οι Ψευδόκοκκοι, οι Τετράνυχοι, οι Θρίπες, οι Αλευρώδεις, οι Αφίδες καθώς και οι Νηματώδεις (Meloidogyne sp.). Με την χρήση των κατάλληλων εντομοκτόνων και ακαρεοκτόνων η αντιμετώπισή τους είναι ικανοποιητική, εκτός από τους νηματώδεις των οποίων οι πληθυσμοί δύσκολα ελέγχονται.
Ασθένειες: Από τους μύκητες η Αθράκνωση (Glomerella sp.), η Φόμοψη (Phomopsis sp.) και η Σκληρωτίνια (Athelia rolfsii) και από τα βακτήρια η Βακτηριακή κηλίδωση (Xanthomonas campestris) με το Καρούλιασμα των Φύλλων (Agrobacterium tumefaciens) είναι οι συχνότερες ασθένειες του φυτού. Με την χρήση των κατάλληλων μυκητοκτόνων η αντιμετώπιση των πρώτων είναι ικανοποιητική, ενώ τα δεύτερα ελέγχονται εξαιρετικά δύσκολα.
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) – Περιγραφή και Χρήση
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) - Τοξικότητα
Ο γαλακτώδης οπός του ελαστικοφόρου Φίκου είναι ελαφρώς τοξικός για τα κατοικίδια. Στους ανθρώπους, η επαφή με τον οπό ενδέχεται να προκαλέσει από απλό ερεθισμό μέχρι σοβαρή δερματίτιδα, με οδυνηρά εξανθήματα. Για αυτό τον λόγο, συνιστάται να αποφεύγεται οποιαδήποτε εργασία με το φυτό χωρίς την χρήση γαντιών.
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) – Περιγραφή και Χρήση
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) - Ποικιλίες
Ο Φίκος Ελάστικα γνωρίζει πλανητική διάδοση καθώς διαθέτει εξαιρετικά καλλωπιστικά χαρακτηριστικά. Αυτό το γεγονός έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία δεκάδων ποικιλιών του είδους, οι σημαντικότερες εκ των οποίων παρατίθενται αμέσως πιο κάτω.
Ποικιλίες με Πράσινα Φύλλα
Ficus elastica ‘Decora’: Έχει δερματώδη και γυαλιστερά ωραίου σκούρου πράσινου χρώματος φύλλα, που όταν εκπτύσσονται έχουν μπρούτζινη απόχρωση. Το μήκος τους κυμαίνεται μεταξύ 20 και 30 cm ενώ το πλάτος τους από 12 έως 15 cm.
Ficus elastica ‘Robusta’: Διαφέρει από το τυπικό είδος μόνο ως προς την εμφάνιση και το μέγεθος των φύλλων, τα οποία έχουν λαμπρότερο πράσινο χρώμα και είναι περισσότερο πλατιά.
Ποικιλίες με Ποικιλόχρωμα Φύλλα
Ficus Elastica ‘Burgundy’: Έχει μπορντό χρώματος φύλλα, όταν εκτείθεται σε θέσεις πλήρους ηλιοφάνειας. Αντέχει περισσότερο στο ψύχος από το τυπικό είδος με ελάχιστη θερμοκρασία στην οποία μπορεί να εκτεθεί χωρίς να υποστεί βλάβες τους -1,1 °C. Φθάνει το ύψος των 2 έως 3 m στην γλάστρα, ενώ στο έδαφος μπορεί να ξεπεράσει και τα 12 m.
Ficus elastica ‘Doescheri’: Εξαιρετικά διακοσμητική ποικιλία με φύλλα πράσινου και κρεμ – υπόλευκου χρώματος. Αντέχει και αυτή περισσότερο στο ψύχος από το τυπικό είδος με ελάχιστη θερμοκρασία στην οποία μπορεί να εκτεθεί χωρίς να υποστεί βλάβες τους -1,1 °C.
Ficus elastica ‘Ruby’: Τα χρώματα των φύλλων της είναι ροζ, λευκά και πράσινα, συνδυασμός εξαιρετικά ελκυστικής εμφάνισης. Φυτευόμενη σε γλάστρα φθάνει το ύψος των 2 m.
Ficus elastica ‘Sylvie’: Οι ροζ, κρεμ και πράσινες αποχρώσεις των φύλλων καθιστούν και αυτήν την ποικιλία ιδιαιτέρως διακοσμητική. Φυτευόμενη σε γλάστρα φθάνει το ύψος των 1,2 έως 1,8 m και το πλάτος των 0,9 με 1,2 m. Είναι πιο ευαίσθητη στο κρύο από το τυπικό είδος, με ελάχιστο όριο αντοχής τους 4,4 °C.
Ficus elastica ‘Tineke’: Έχει φύλλα πράσινα, με λευκές και μπορντό χρώματος κηλίδες, οι οποίες συχνά κυριαρχούν. Φυτευόμενη στο έδαφος δείχνει μεγάλη αντοχή στην ξηρασία.
Ficus elastica ‘Tricolor’: Τα νεαρά φύλλα είναι πράσινα με ροζ αποχρώσεις, οι οποίες σταδιακά δίνουν την θέση τους σε κρεμ – υπόλευκους τόνους. Και αυτή η ποικιλία αντέχει ελάχιστη θερμοκρασία μέχρι τους -1,1 °C.
Ficus elastica ‘Variegata’: Έχει ελκυστική εμφάνιση χάρις στις κρεμ – κίτρινες και πράσινες αποχρώσεις των φύλλων, των οποίων το κεντρικό νεύρο είναι ελαφρώς κόκκινο.
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) – Περιγραφή και Χρήση
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) - Χρήση ως Καλλωπιστικό
Χρήση ως φυτό εσωτερικού χώρου: Ο Φίκος Ελάστικα αποτελεί μια κλασική λύση για τον καλλωπισμό του εσωτερικού τόσο των οικιών όσο και των επαγγελματικών χώρων. Τα πραγματικά εντυπωσιακά μεγάλα φύλλα του, πράσινα ή ποικιλόχρωμα, καθώς και η ελάχιστη φροντίδα που χρειάζεται, τον αναγορεύουν σε ένα από τα πολυτιμότερα φυτά της κατηγορίας του. Επιπροσθέτως, πέρα από την διακοσμητική έχει και λειτουργική αξία, διότι καθαρίζει τον αέρα των εσωτερικών χώρων από την πάντοτε επικίνδυνη τοξική ουσία που ακούει στο όνομα φορμαλδεΰδη .
Χρήση στον κήπο και στο τοπίο: Σε περιοχές που χαρακτηρίζονται ως κατάλληλες για την ανάπτυξή του, μπορεί να φυτευθεί και στο έδαφος αλλά και σε γλάστρες, τόσο σε ηλιόλουστες όσο και σε ημισκιερές θέσεις.
Έτσι, θα μπορούσε να ειπωθεί γενικότερα πως ο Φίκος Ελάστικα αξιοποιείται:
- Ως φυτό ιδιαίτερου ενδιαφέροντος φυτευόμενος μόνος του
- Σε αστικές φυτεύσεις πάρκων και δρόμων
- Ως δέντρο σκιάς
- Σε συνδυασμό με άλλα περισσότερο ή λιγότερο εξωτικού χαρακτήρα φυτά, όπως για παράδειγμα με Καλάδια (Caladium ‘Carolyn Whorton’), Γαρδένιες (Gardenia jasminoides), Ιουστικίες (Justicia carnea) και Αγάπανθους (Agapanthus praecox).
Φίκος Ελάστικα (Ficus elastica) - Παραπομπές
Τις Παραπομπές του Φίκου Ελάστικα παρουσιάζει με πολύ ελαστικό τρόπο το Εγγλέζικο συγκρότημα Elastica με το τραγούδι τους Stutter, το οποίο περιλαμβάνεται στο άλμπουμ τους που φέρει τον ευφάνταστο, πράγματι, παρελκυστικό τίτλο Elastica.
- Bajaj, Y. (2010). Trees III.Berlin: Springer-Verlag Berlin and Heidelberg GmbH & Co.
- Burrows, J. E., & Burrows, S. (2003). Figs of southern & south-central Africa. Hatfield, South Africa: Umdaus Press.
- Florida, & Stokes, D. E. (1978). Foliar Nematode Infection to Ficus Elastica.
- Hamilton, P. (1991). The ABC’s of indoor ficus trees. Pacific Grove, CA: Park Place Publications.
- Kunkel, G. (1978). Flowering Trees in Subtropical Gardens. Dordrecht: Springer Netherlands.
- Ficus elastica Roxb. ex Hornem.: Encyclopedia of Life
- Rubber Tree (Ficus elastica): National Gardening Association Plants Database
- Ficus elastica: NC State University Extension
- Ficus elastica: The Plant List
Τυπωθήτω | PrintFriendlyELASTICA – ‘Stutter’
Κοινοποίηση
Η χρήση του υλικού, όπου δεν αναφέρονται δικαιώματα τρίτων, είναι απολύτως ελεύθερη. Η διάδοση του, ενδεχομένως, χρήσιμη.
Συμβουλές αλλά και προτροπές, παρατηρήσεις αλλά και προτάσεις είναι, σε γενικές γραμμές, ευπρόσδεκτες. Το εάν θα γίνουν και αποδεκτές είναι, σε γενικές γραμμές, μιά άλλη ιστορία.
Η επιθυμία του περιηγητή του ιστοτόπου για ενίσχυση των άμισθων συντελεστών του είναι αναφαίρετο δικαίωμα του. Παρέχοντάς του το κουμπί της δωρεάς, τον βοηθούμε να το ασκήσει.